SERAT TRIPAMA
SERAT TRIPAMA
Serat
Tripama inggih punika salah satunggaling karya sastra awujud tembang
Dhandanggula pitung pupuh. Serat Tripama wonten nalika jaman Mangkunegaran,
kaanggit dening Kanjeng Gusti Pangeran Adipati Arya Mangkunegara IV (KGPAA
Mangkunegara IV) ing Surakarta. Tripama dipunterbitaken wonten ing kempalan
karya utawi anggitan Mangkunegara IV, jilid III (1927). Serat Tripama ngemot
piwulang utawi pitutur kaprajuritan, kanthi nyariosaken tigang wayang, inggih
punika Patih Suwanda, Kumbakarna kaliyan Basukarna.
Serat
puniki dipunkinten-kinten kaserat nalika tahun 1860an kanthi ancas
dipundadosaken patuladhan kaliyan sumber inspirasi mboten namung kagem
prajurit, ananging ugi para pangarsaning nagari punapa tumrap bebrayan supados
saged ngleksanakaken tugas kados peran kaliyan titahipun piyambak-piyambak.
1.
Bambang Sumantri
Bambang Sumantri sasampunipun dados
patih kawastan “Patih Suwanda” inggih menika Patihipun Raja Harjunasasrabahu
saking negara Maespati ing jaman Sri Rama, paraga salebetipun cariyos Ramayana.
Patih Suwanda kawentar kekendelanipun, saged
ngayahi sedaya jejibahan saking Prabu Harjunasasrabahu ingkang
wusananipun gugur ing palaganperang lawan Dasamuka.
Bait 1
Yogyanira kang para prajurit,
lamun bisa samya anuladha,
kadya nguni caritane,
andelira sang Prabu,
Sasrabau ing Maespati,
aran Patih Suwanda,
lalabuhanipun,
kang ginelung tri prakara,
guna kaya purune kang den antepi,
nuhoni trah utama.
(Yogyane (becike) para prajurit, kabeh bisa niru (nyonto) kaya
dongengan jaman kuna, andel-andele sang Prabu Sasrabau ing negara Maespati,
sing asmane Patih Suwanda. Lelabuhane (jasa) kang diantepi dening patih Suwanda
marang negara digelung (diringkes, dipadukan) dadi siji yaiku: guna, kaya,
purun, nuhoni (ngantepi) trahing wong utama.
Bait 2
Lire lalabuhan tri prakawis,
guna bisa saneskareng karya,
binudi dadi unggule,
kaya sayektinipun,
duk bantu prang Manggada nagri,
amboyong putri domas,
katur ratunipun,
purune sampun tetela,
aprang tandhing lan ditya Ngalengka
aji,
Suwanda mati ngrana.
(Tegese lelabuhan telung prakara yaiku : 1. guna, bisa mrantasi gawe
supaya dadi unggul, 2. kaya : nalika paprangan negara Manggada, bisa mboyong
putri dhomas, diaturake marang ratu, 3. purun : kekendale wis nyata nalika
perang tandhing karo Dasamuka, ratu negara Ngalengka, patih Suwanda gugur ing
madyaning paprangan.)
Kesimpulan
Bait 1 dan 2 :
GUNA:
Nuhoni trah utami dalam hal ini adalah menetapi keturunan orang utama, yaitu
ksatria dengan sifat-sifat ksatrianya yang mampu menyelesaikan masalah. Unggul
dalamsegala hal.
KAYA:
Disini disebutkan dalam peperangan berhasil memboyong putri Dhomas (penafsiran
disini tidak hanya memboyong putri domas yang 800 jumlahnya tetapi juga
hartarampasan perang
PURUN:
Kegagahberaniannya. Dasamuka adalah raja yang tidak tertandingi kesaktiannya
kecuali oleh titisan Wisnu (yang tak lain adalah Prabu Harjuna Sasrabahu
sendiri, tapi saat itusang Prabu sedang bercengkerama dengan istri-istrinya).
Patih Suwanda berperang sampai titik darah penghasilan dan gugur di palagan.
2.
Kumbokarno
Kumbakarna
menika rayinipun Prabu Dasamuka raja Ngalengkadiraja (Alengka), senajan awujud
raseksa nanging boten sarujuk kalihan solah tingkahipun kangmasipun nyulik dewi
Shinta. Nanging nalika Ngalengkadiraja diserang musuh (Sri Rama lan bala
tentaranipun), Kumbakarna tetep ksatria ngorbanaken jiwa bela tanah air.
Kumbakarna gugur bela negara,sanes mbela kangmasipun.
Bait 3
Wonten malih tuladhan prayogi,
satriya gung nagari Ngalengka,
sang Kumbakarna namane,
tur iku warna diyu,
suprandene nggayuh utami,
duk awit prang Ngalengka,
dennya darbe atur,
mring raka amrih raharja,
Dasamuka tan keguh ing atur yekti,
de mung mungsuh wanara.
(Ana maneh conto sing prayoga (becik) yaiku satriya agung ing negara
Ngalengka sing asmane Kumbakarna. Sanadyan wujude buta, parandene kepengin
nggayuh kautaman. Nalika wiwit perang Ngalengka dheweke nduwe atur marang
ingkang raka supaya Ngalengka tetep slamet (raharja). Dasamuka ora nggugu
guneme Kumbakarna, jalaran mung mungsuh bala kethek.)
Bait 4
Kumbakarna kinen mangsah jurit,
mring kang raka sira tan lenggana,
nglungguhi kasatriyane,
ing tekad datan purun,
amung cipta labuh nagari,
lan nolih yayah rena,
myang leluhuripun,
wus mukti aneng Ngalengka,
mangke arsa rinusak ing bala kapi,
punagi mati ngrana.
(Kumbakarna didhawuhi maju perang, ora mbantah jalaran nglungguhi
(netepi) watak satriyane. Tekade ora gelem, mung mikir labuh negara, lan
ngelingi bapak ibune sarta leluhure, sing wis mukti ana ing Ngalengka, saiki
arep dirusak bala kethek. Luwih becik gugur ing paprangan.)
Kesimpulan
bait 3 dan 4 :
Walaupun
Kumbakarna berwujud raksasa ia tetap ingin mencapai keutamaan. Ketika terjadi
peperangan ia berkali-kali menasihati kakaknya demi keselamatan kerajaan
Ngalengka, tetapiDasamuka tidak pernah menggubrisnya. Akhirnya Kumbakarna
memilih menyingkir, dan bertapa tidur. Ketika senapati-senapati Ngalengka sudah
gugur semua, maka Kumbakarnadibangunkan paksa dan diperintah kakaknya untuk
maju perang. Menetapi watak ksatrianya, kumbakarna tidak membantah. Tekadnya
hanya bela negara dan demi nenek moyangnya yangtelah mukti di negara ngalengka
dan sekarang akan dihancurkan wadyabala kera. Lebih baik mati di medan perang
dan akhirnya Kumbakarna gugur sebagai pahlawan
3.
Adipati Karno
Adipati
Karna kalebet paraga ing cariyos Mahabharata. Karna boten mbela Pandawa ingkang
sedherek tunggal ibu, ananging mbela Prabu Suyudana (Kurupati) raja Hastina
minangka bales budi awit sang raja ngangkat derajadipun. Adipati Karna nalika
lair kabucal ing lepen lajeng katemokaken lan kaangkat putra dening kusir
Adirata, kadadosaken adipati dening PrabuSuyudana. Karana bab menika ing perang
Bharatayuda Adipati Karna wonten ing pihak Kurawa kang sampun dimangertosi
menawi Kurawa kalebu pihak ingkang angkara murka. SangSuryaputra gugur nalika perang tanding lawan Harjuna, rayinipun,
tunggal ibu
Bait 5
Yogya malih kinarya palupi,
Suryaputra Narpati Ngawangga,
lan Pandhawa tur kadange,
len yayah tunggil ibu,
suwita mring Sri Kurupati,
aneng nagri Ngastina,
kinarya gul-agul,
manggala golonganing prang,
Bratayuda ingadegken senapati,
ngalaga ing Korawa.
(Ana maneh sing kena digawe patuladhan yaiku R. Suryaputra ratu ing
negara Ngawangga. Karo Pandhawa isih sadulur seje bapa tunggal ibu. R.
Suryaputra suwita marang Prabu Kurupati ing negara Ngastina. Didadekake manggalaning
(panglima ) prajurit Ngastina nalika ing perang Bratayuda.)
Bait 6
Minungsuhken kadange pribadi,
aprang tandhing lan sang Dananjaya,
Sri Karna suka manahe,
dene sira pikantuk,
marga dennya arsa males-sih,
ira sang Duryudana,
marmanta kalangkung,
dennya ngetog kasudiran,
aprang rame Karna mati jinemparing,
sumbaga wirotama.
(Dimungsuhake karo sedulure dhewe, yaiku R. Arjuna (Dananjaya).
Prabu Karna seneng banget atine jalaran oelh dalan kanggo males kabecikane
Prabu Duryudana. Mulane banget anggone ngetog kasudiran (kekendelan). Wusanane
Karna gugur kena panah. Kondhang minangka prajurit kang utama).
Kesimpulan
bait 5 dan 6 :
R
Suryaputra adalah Adipati di Ngawangga, dengan Pandawa masih saudara satu ibu
lain bapak (Ayahnya adalah Batara Surya). Sejak lahir sampai dewasa tidak hidup
bersama Pandawa,tetapi dipelihara kusir Adirata. Karena kesaktian dan
kesetiaannya oleh Prabu Duryudana diberikan derajat yang tinggi. Menjelang
perang Bharatayuda Karna dibujuk oleh ibunya untukberperang dipihak Pandhawa. Tetapi
Karna berkeras bahwa walaupun Pandhawa masih saudara dan berada di pihak yang
benar, tetapi sebagai ksatria ia harus membela raja yang telahmengangkat
derajatnya. Dalam perang tanding dengan Harjuna yang dalam pedhalangan Jawa
menjadi satu lakon tersendiri “Karna Tanding” Karna mendapat kesempatan
untukmembalas budi rajanya. Ia berjuang mati-matian dan akhirnya gugur di medan
laga kena panah R Harjuna (Dananjaya)
Bait 7 Kesimpulan isi
Katri mangka sudarsaneng Jawi,
pantes lamun sagung pra prawira,
amirita sakadare,
ing lalabuhanipun,
aja kongsi mbuwang palupi,
manawa tibeng nistha,
ina esthinipun,
sanadyan tekading buta,
tan prabeda budi panduming dumadi,
marsudi ing kotaman.
(Conto telu-telune mau minangka patuladhan tanah Jawa. Becik
(pantes) yen sakabehe para perwira nuladha sakadare (sakuwasane). Aja nganti
mbuwang conto, jalaran yen tibaning apes dadi ina. Sanadyan tekade buta, ora
beda kalawan titah liya, nggolek kautaman.)
SERAT TRIPAMA
Reviewed by Unknown
on
00.59
Rating:
Tidak ada komentar: